Okolice Tuczna powalają! Przepiękna przyroda, ciekawa topografia i... fortyfikacje! Odcinek pomiędzy miejscowościami Tuczno (niem. Tütz) - Wałcz (niem. Deutsch Krone) był polem intensywnych działań niemieckiego Ministerstwa Obrony, a przede wszystkim odpowiedzialnej za ten obszar Komendatury w Szczecinku. Odcinek ten uważano za niezwykle wrażliwy i ważny. To tu, już w 1931 roku powstały pierwsze schrony Pozycji Pomorskiej1. Odcinek ten był intensywnie rozbudowywany, zyskując - jak na realia Pommern-Stellung - imponującą głębokość (np. dla Tuczna pozycja uzbrojeniowa miała zostać urzutowana na 7,5 km!2). Większość miłośników Wału Pomorskiego zna również Grupę Warowną "Strzaliny". Poznając umocnienia w okolicach Strzalin warto wyjść poza Werkgruppe "Galgenberg". Znajdziemy wówczas wiele intrygujących konstrukcji, wzniesionych na rozmaitych etapach rozbudowy Pommern-Stellung. Jedną z nich był niewątpliwie kompanijny schron dowodzenia z izbą bojową dla jednego karabinu maszynowego. Schron ten, wybudowany w 1937 roku, otrzymał sygnaturę Kle. A.B. Był przy tym ciekawym przykładem konstrukcji opartej o projekt Regelbau B1-223!
Obiekt stanowił element drugiej linii obrony. Na jego przedpolu został wzniesiony m.in. schron S. 5, konstrukcja z 1932 roku - pierwszego etapu budowy Pozycji Pomorskiej. Stand Kle. A.B. wkomponowano w strome zbocze płaskowyżu. Lokacja taka pozwalała skutecznie obejmować ogniem zachodni brzeg Jeziora Klepel Mały. Jednak zadanie bojowe nie było jedyną funkcją, jaką pełnił schron! Rok, w którym wzniesiono obiekt (1937) oraz układ pomieszczeń pozwoliły zidentyfikować go jako projekt B1-22, czyli kompanijny schron dowodzenia z izbą bojową dla jednego karabinu maszynowego. Wynika z tego, że Stand pełnił również rolę dowodzenia.
Już na zewnątrz obiekt Kle. A.B. robi wrażenie: stanem zachowania oraz rozmiarem. Działania saperów nie zdruzgotały schronu. Nawet strop nad izbą bojową, mimo iż wyraźnie naruszony, pozostał na swoim miejscu. Widowiskowo prezentuje się elewacja wejściowa z dwoma otworami wejściowymi, w których pierwotnie zamontowane były stalowe drzwi 14P7. Na ścianach widoczne jest oryginalne farbomaskowanie w kolorze brązowym/piaskowym (?). Szczególnie wzrok przyciąga stanowisko obrony elewacji wejściowej i zapola. Otwór strzelniczy i obserwacyjny zostały opatrzone zjawiskową ambrazurą, składającą się z wielu "schodków". Wspomniane stanowisko bojowe oraz wejście ulokowane po lewej stronie opatrzono charakterystycznym okapem, stanowiącym osłonę przed ostrzałem z broni stromotorowej. W elewacji wejściowej widoczne są ponadto owalne czerpnie powietrza oraz pionowa, podłużna wnęka na rurę kominową, której fragment zachował się do dziś. Przechadzając się po stropie obiektu należy uważać na wylot szybu wyjścia ewakuacyjnego!
Oba wejścia prowadziły do pierwszego pomieszczenia schronu: śluzy wejściowej. Na ścianach tej izby odnaleźć można oryginalne sygnatury obiektu oraz jego datę wzniesienia. Oglądając to pomieszczenie należy zwrócić uwagę, że oprócz tego, że dwa stanowiska obrony wewnętrznej przestrzeliwały oba otwory wejściowe, to trzecie stanowisko tego rodzaju przestrzeliwało śluzę wejściową wzdłuż.
Kolejnym pomieszczeniem była izba pogotowia bojowego. Pierwotnie, z wymiarami 6,3 x 1,9 (w najszerszym miejscu, a 1,6 w najwęższym) kształtem przypominała bardziej korytarz komunikacyjny. Na ścianach widoczne są ślady montażu prycz. Pomieszczenie było wentylowane. Odnajdziemy tu również jedno z trzech stanowisk obrony wewnętrznej, wyposażone w stalową tarczę typu 57P8. Ciepło zapewniał piec - w ścianie zachował się wlot przewodu kominowego
Tu niestety wypada napisać o tym, że schron na przełomie drugiej i trzeciej dekady XXI wieku został ponownie zdewastowany! Z opisywanej wyżej izby pogotowia dostać się można było do dwóch pomieszczeń związanych z dowódczą rolą obiektu. Wydzielono je z pomocą żelbetowych ścian działowych o grubości około 12 cm. Jeszcze do 2017 roku w obiekcie można było oglądać ich pozostałości. Projekt B1-22 na całej Pozycji Pomorskiej został wybudowany w sporej ilości egzemplarzy. Niestety niewiele z nich przetrwało działania saperów. Większość z nich została zniszczona. W niewielkiej liczbie, która przetrwała zawieruchę wojenną i powojenną, ściany działowe się nie ostały. Tu, mimo że mocno naruszone, można było je oglądać. Niestety zostały... wyburzone. Gruz, będący ich przykrym wspomnieniem, zalega na betonowej posadzce...
Pomieszczeniem po prawej stronie była izba łączności. Można ją rozpoznać po śladach montażu głowicy kablowej. Pomieszczenie to miało wymiary 1,9 x 1,7 m. Pomieszczeniem po prawej stronie była izba dowodzenia. Była nieco większa i posiadała wymiary 2,7 x 1,7 m. Na ściance działowej były widoczne ślady po montażu aparatu telefonicznego wraz z baterią. Oba pomieszczenia posiadały prycze. Natomiast nie były one bezpośrednio wentylowane. Powietrze doprowadzane było poprzez odpowiednie rury z izby pogotowia: najpierw do izby łączności, a następnie do izby dowódcy. Prawdopodobnie w ścianie dzielącej izbę dowódcy i łączności znajdował się niewielki otwór, zbliżony kształtem do kwadratu, zamykany od strony dowódcy przeszklonym oknem. Zapewniał on nieustanną łączność pomiędzy załogami tych ważnych i dla schronu, i dla całego odcinka Klepel-Seen pomieszczeń. Oba pomieszczenia zamykane były prawdopodobnie drzwiami gazoszczelnymi typu 59P8.
Z izby pogotowia dostać się można było do wartowni - izby ze stanowiskami obrony wejścia i zapola oraz obrony wewnętrznej. To pierwsze wyposażone było w stalową tarczę 57P8. To drugie - na co wskazują wymiary niszy, w której osadzony był pancerz - w płytę stalową typu 403P9. Prawdopodobnie stanowisko to uzbrojone było w karabin maszynowy MG 08. Ponadto to w tym pomieszczeniu ulokowano wyjście ewakuacyjne.
To nie koniec eksploracji! By dostać się z izby pogotowia do izby bojowej, należało pokonać śluzę pośrednią. Nadano jej wymiary 2,0 x 1,2 m. Warto zwrócić na niszę, w której znajduje się wejście do izby bojowej. Pierwotnie zamykane było ono przez drzwi gazoszczelne przesuwne typu 26P8. Tu odnajdziemy ostanie stanowisko obrony wewnętrznej. Także i ono wyposażone było w pancerz typu 57P8.
Ostatnim pomieszczeniem była izba bojowa. W schronie Kle. A.B. miała ona wyjątkowo niewielkie wymiary: 2,3 x 2,0 m. Główne uzbrojenie stanowił karabin maszynowy MG 08. Zamontowany na fortecznej lawecie, a ta umieszczona na stalowym stoliku. Pomieszczenie było wentylowane. Wiele wskazuje, że nie było ogrzewane - w ścianie brakuje wlotu przewodu kominowego. Osłonę załogi stanowiła klasycznie płyta stalowa 7P7 o grubości 10 cm. Pancerz wzmacniało żelbetowe przedpiersie.
Schron - mimo dewastacji - nadal stanowi cenny zabytek architektury obronnej, a poprzez to ciekawą atrakcję turystyczną! Warto, aby zadbać o jego odpowiednią ochronę!
Za pomoc w powstaniu artykułu dziękuję Dariuszowi Pstusiowi!
Metryczka:
| Kompanijny schron dowodzenia z izbą bojową dla jednego karabinu maszynowego Kle. A.B. Kompanieführer-Stand mit MG-Schartenanlage Kle. A.B. |
|
| Umocnienia: | Pommern-Stellung (Pozycja Pomorska) |
| Odcinek: | Jeziora Klepel (Klepel-Seen)4 |
| Pancerze: | 1x 7P7, 2x 14P7, 3x 57P8, 1x 403P9, 1x 26P8, 1x 16P7, 2x 19P7, 2x 59P8 |
| Uzbrojenie: | 2x MG 08 |
| Odporność: | B1 |
| Rok budowy: | 1937 |
Galeria:
Przypisy:
- S. Sabien, Pozycja Pomorska. Pierwszy etap budowy Pozycji Pomorskiej w świetle dokumentów z Federalnego Archiwum Wojskowego we Freiburgu [w:] 4 Historie, 1 (2), 2015, s. 52.
- D. Pstuś, Planowana rozbudowa uzbrojeniowa Pozycji Pomorskiej w rejonie Tuczna [w:] Studia i materiały do dziejów Ziemi Wałeckiej, red. P. Bartosik, Wałcz 2023, s. 125.
- D. Bettinger, M. Büren, Der Westwall. Die Geschichte der deutschen Westbefestgungen im Dritten Reich. Band 2, Osnabrück 1990, s. 28.
- S. Sabien, Pozycja Pomorska. Pierwszy etap budowy..., s. 52.
