Zawsze gdy mam napisać cokolwiek na temat Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty odczuwam pewien dyskomfort. Z jednej strony wiele osób - o wiedzy przewyższającej moją wielokrotnie - pisało już na jej temat dużo. Z drugiej strony - gdy zyskuje się świadomość jak niezwykły, jak złożony, o jakiej skomplikowanej historii jest to system - temat zaczyna (delikatnie mówiąc) onieśmielać. Mieszkam bardzo blisko umocnień FF O-W-B i ostatnimi czasy odkrywam, że sam nie doceniam skarbu, który otrzymałem. Wielu ludzi, by choć trochę doświadczyć, zasmakować, poznać jedyne w swoim rodzaju "międzyrzeckie" umocnienia, zjeżdża tu z najdalszych zakątków Polski, a nawet Europy. Czas więc wgryźć się w ten beton i wziąć się ponownie za niezwykle trudny, ale urzekający temat Frontu Fortecznego. I - jak już skakać - to na głęboką wodę! Zapraszam do eksploracji jednego z lepiej zachowanych a będących nieco na uboczu tras turystycznych Panzerwerk-a. Mowa tu o obiekcie noszącym numer 721.
Rzut okiem na mapę umocnień odcinka centralnego, ukazuje że Pz. W. 721 to jeden z najbardziej wysuniętych na wschód obiektów. Bardziej na wschód, w niewielkim stopniu, wysunięte zostały jedynie Pz. W. 724, Pz. W. 726 oraz Pz. W 727. Na przedpolu, nieco na północny-wschód od Pz. W. 721, miał powstać mocno wysunięty A-Werk 8, który prawdopodobnie miał być uzbrojony w dwie średnie armaty ppanc. 10 cm1. Niestety to ambitne dzieło ostatecznie nie powstało. Obecnie możemy jedynie oglądać solidną płytę fundamentową praz zakorkowany betonem wylot szybu. Pz. W. 721, który powstał na przestrzeni dwóch sezonów budowlanych 1938-1939, otrzymał standardowe, acz solidne uzbrojenie. Były to cztery karabiny maszynowe MG 34, wchodzące w uzbrojenie dwóch kopuł sześciostrzelnicowych typu 20P7, jeden ciężki karabin maszynowy MG 08, umieszczony w izbie bojowej z płytą stalową 7P7, moździerz motorowy M 19, osłonięty kopułą typu 424P01 oraz miotacz płomieni FN, którego osłonę stanowiło gniazdo stalowe typu 420P9. Przy okazji warto wspomnieć, że większość wymienionych pancerzy przetrwała do dziś. Saperom nie oparła się jedynie jedna z kopuł 20P7.
Sporną kwestią jest odpowiedź na pytanie, jakie uzbrojenie artyleryjskie miał otrzymać odwiedzany przez nas Panzerwerk. Wiadomo, że miałyby być to odpowiednio przygotowane, we właściwej kategorii odporności stanowiska, uzbrojone w armaty kalibru 5 lub 10 cm, umieszczone albo w kazamatach, albo w wieżach. Oględziny terenowe, a także analiza schematów poziomych2, ukazują że obiekt był przygotowany do takiej rozbudowy. Trudno orzekać jaką formę stanowiska, z jakim uzbrojeniem miałby Pz. W. 721 otrzymać. Pewnej próby odpowiedzi na to ostanie pytanie dokonał Jacek Biesiadka i Robert Michalak, którzy - na podstawie załącznika graficznego do instrukcji o obronie ppanc. w fortyfikacjach z maja 1938 roku3 - dokonali próby rekonstrukcji planu ognia fragmentu Frontu Fortecznego. Ich wizja ukazywała Werk B 21 uzbrojony w armatę ppanc. kalibru 5 cm, umieszczoną w wieży pancernej. Oczywiście kwestia uzbrojenia obiektów FF O-W-B w broń ppanc. dalej pozostaje otwartą!
Eksplorowany przez nas schron otrzymał konstrukcję wzniesioną w ostrzałoodpornej kategorii odporności B alt. Strop oraz ściany zewnętrze zyskały grubość 1,5 m, zaś wewnętrzne 0,8 m. Teoretycznie zastosowane pancerze stalowe miały mieć grubość dla płyt 20, dla kopuł 25 cm. W praktyce Pz. W. 721 otrzymał m.in. płytę stalową typu 7P7 o grubości... 10 cm.
B-Werk w swej części "naziemnej" otrzymał dwie kondygnacje. Obie prawie całkowicie podporządkowane funkcji bojowej. Funkcję socjalną ograniczono do niezbędnego minimum. Rolę tą pełniły izby pogotowia bojowego, umieszczone na górnej kondygnacji w bezpośrednim sąsiedztwie pomieszczeń bojowych, toaleta (górna kondygnacja) oraz izba opatrunkowa (dolna kondygnacja). Zaplecze techniczne to właściwie jedno pomieszczenie - znajdowało się ono na dolnym poziomie - centralna wentylatorownia. Poza tym odnajdziemy tu gros pomieszczeń pośredni lub bezpośrednio związanych z prowadzeniem walki. Oprócz pomieszczeń bojowych na górnej kondygnacji znajdowały się pokoje dowodzenia, dowódcy i łączności. Szczególnie w tym ostatnim odnajdziemy wiele śladów po zainstalowanym tu osprzęcie. Oknem na świat schronu był sprzęt optyczny firmy Zaiss, zamontowany w pancernej kopule obserwatora piechoty typu 438P014. W kopule zachowały się elementy pierścienia i mechanizmu pozwalającego na obracanie platformą/peryskopem. Do niedawna zachowana była jeszcze osłona samego peryskopu5...
Do obiektu prowadziło jedno wejście - zamykane stalowymi drzwiami typu 14P7. Elewacja wejściowa oraz zapole schronu pokryte było ogniem stanowiska bojowego z płytą 7P7. By przejść przez blok wejściowy należało pokonać dół-pułapkę. Załoga pokonywała go po specjalnych drzwiach-przykryciu (typu 99P9 lub 100P9). Sam otwór wejściowy, jak i śluza gazowa, przestrzeliwane były przez stanowiska obrony wewnętrznej. W obu zachowały się pancerze typu 48P8 i 57P8. Warto zwrócić uwagę na stanowisko z tarczą 48P8. Oprócz zachowanego pancerza odnajdziemy pozostałości niewielkiej stalowej puszki. Jak wskazuje Dariusz Pstuś był to sygnalizator otwarcia drzwi. Urządzenie to podłączone było do przycisku znajdującego się w niszy tuż przy drzwiach wejściowych, o otwarciu lub zamknięciu drzwi, sygnalizowało czerwone lub zielone światło6. Oczywiście obiekt był odporny na atak gazowy i posiadał rozbudowany system wentylacyjny. Porozumiewanie się załogi ułatwiały dwa systemy: rur głosowych oraz telefoniczna (w izbie łączności widoczny jest ślad po centrali telefonicznej).
Pz. W. 721 był pełnokrwistym B-Werkiem. Mógł prowadzić walkę samodzielną, dookolną. Należy pamiętać, że walka miała być podejmowana we współpracy z sąsiednimi dziełami. By odnaleźć elementy schronu, pozwalające realizować mu wymóg usamodzielnionej walki, musimy pokonać klatkę schodową łączącą go z systemem podziemnym. Tu odnajdziemy nieukończony zespół koszarowo-magazynowo-techniczny. Gdyby budowa została ukończona odnaleźlibyśmy tutaj komory przeznaczone na magazyn amunicyjny moździerza motorowego M 19. Magazyn saperski, w którym załoga przechowywała amunicję karabinową, granaty ręczne, sprzęt saperski oraz drut kolczasty. Największa komora przeznaczona była dla maszynowni. Ślady na ścianach wskazują, że przestrzeń podzielona byłaby tu na dwie kondygnacje, wypełnione zbiornikami, silnikami z agregatami prądotwórczymi, filtrami kolumnowymi, wentylatorami, chłodnicami... To w tej komorze znajdowała się studnia głębinowa. Dwie komory przeznaczone były dla załogi. Znalazłaby ona tutaj miejsce wypoczynku, umywalnie wraz z toaletami, kuchnię wraz z spiżarnią, izby lekarską i chorych7.
Metryczka:
| Pz. W. 721 (B 218) | |
| Umocnienia: | Front Forteczny Łuku Odry-Warty (Festungsfront Oder-Warthe Bogen) |
| Grupa Warowna: | "Yorck" |
| Uzbrojenie: | 1x MG 08, 4x MG 34, 1x moździerz motorowy M 19, 1x miotacz ognia FN |
| Pancerze: | 1x 7P7, 1x 14P7, 2x 20P7, 1x 48P8, 1x 57P8, 1x 420P9, 1x 424P01, 1x 438P01 |
| Odporność: | B alt |
| Rok budowy: | 1938/19399 |
Galeria:
- J. Biesiadka, R. Michalak, Organizacja artyleryjskiej walki bliskiej na odcinku centralnym Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty [w:] Militarne dziedzictwo Świebodzina i okolic. Ochrona i badania, red. G. Urbanek, Świebodzin-Międzyrzecz 2018, s. 87.
- R.M. Jurga, A. M. Kędryna, Festungsfront Oder Warthe-Bogen. Katalog. Odcinek centralny, Lubrza-Boryszyn 2006, s. 87.
- J. Biesiadka, R. Michalak, Organizacja artyleryjskiej..., s. 81.
- M. Dudek, J. Sadowski, Pancerze niemieckie z lat 1934-1941. Atlas pancerzy. Panzer-Atlas 1., Gliwice 2006, s. 76.
- Dlatego przejawiam dość niepopularny pogląd, że system powinien być szczelnie zamknięty!
- D. Pstuś, S. Sabien, Wybrane aspekty łączności Werków Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty na podstawie źródeł archiwalnych oraz badań terenowych [w:] Ziemia międzyrzecka w przeszłości, tom XVII, 2019, red. M. Tureczek, G. Urbanek, s. 87.
- R.M. Jurga, Fortyfikacje III Rzeszy w rysunkach przestrzennych, Zielona Góra 2010, s. 136-137.
- J. Biesiadka, R. Michalak, Organizacja artyleryjskiej..., s. 87.
- R.M. Jurga, A. M. Kędryna, Festungsfront..., s. 87.
