Pommernstellung: Schron bojowy dla dwóch karabinów maszynowych z izbą pogotowia Zw. 4a

Szczegóły
Kategoria: Między wojnami
Odsłony: 185
View Comments

Ci z Was, którzy regularnie czytają moje skromne artykuły, wiedzą że odcinkiem Pozycji Pomorskiej, który szczególnie sobie upodobałem, jest ten, który rozciąga się na północ od Szczecinka. Przyciąga on stanem zachowania schronów, topografią, przyrodą. Natomiast: czy to właśnie tam odnajdziemy jeden z najlepiej zachowanych obiektów “Pommernstellung”? Otóż nie... Jedno z najlepiej zachowanych stanowisk znaleźć możemy dosłownie na przeciwległym biegunie pozycji. W miejscu, gdzie Pozycja Pomorska zazębiała się z Frontem Fortecznym Łuku Odry-Warty. Od Czechowa - miejscowości położonej na wschód od Gorzowa Wielkopolskiego - do okolic Krzyża Wielkopolskiego, rozciągała się interesująca, obecnie mało znana linia fortyfikacji - “Netzeanschlußstellung”. Umocnienia te były przedłużeniem “Pommernstellung”. Ich powstanie datuje się na 1937 rok. Właśnie tam, w pobliżu Czechowa, znajduje się arcyciekawy obiekt, którym jest schron bojowy dla dwóch karabinów maszynowych z izbą pogotowia o sygnaturze Zw. 4a. Obiekt ten w moich oczach pretenduje do miana najlepszego w dwóch kategoriach: stanu zachowania oraz opieki nad nim.

Copyright by Krzysztof Motyl. (1) Śluza przeciwgazowa. (2) Izba załogi. (3) Korytarz komunikacyjny. (4) Izba bojowa z płytą stalową 10P7. (5) Izba bojowa z płytą stalową 7P7. (6) Przedpiersie żelbetowe płyty stalowej 7P7. (7) Żelbetowa warstwa przeciwwilgociowa. ( 8 ) Warstwa betonu. (9) Szyb wyjścia ewakuacyjnego.

Praktycznie cała “Netzeanschlußstellung” składała się z obiektów określanych w języku niemieckim jako "Regelbauten", czyli "budowli katalogowych". Powstanie katalogu takowych związane było to ze standaryzacją konstrukcji. Standaryzacja miała ułatwiać, przyspieszać i zmniejszyć koszty nowo wznoszonych linii umocnień. Zw. 4a został wzniesiony w oparciu o projekt noszący nazwę B1-5. Pikanterii natomiast dodaje fakt, iż eksplorowany przez nas obiekt nie jest idealnym odzwierciedleniem projektu zawartego w dokumencie „Przepisy dla katalogowych budowli [obronnych] o odporności: B1-D” (niem. "Zusammenstellung der Bestimmungen für Regelbauten der Baustärken B1-D").

Elewacja bojowa schronu. Zachowana płyta stalowa 7P7.

Schron Zw. 4a wybudowany został w bardzo charakterystycznym miejscu: został niemal wciśnięty pomiędzy szosę łączącą Czechów z Santokiem, a prawy brzeg Warty. Od rzeki dzieli go ok. 65 m i jest to teren podmokły. Na jego bliskim zapolu przebiega ponadto linia kolejowa Kostrzyn n/Odrą-Krzyż Wielkopolski. Co ciekawe, jeśli ktoś nie wie o jego istnieniu, to może minąć go, przemieszczając się samochodem po szosie zaledwie 8 m od niego! Schron został bowiem mocno zagłębiony. Płaszczyzna stropu znajduje się 2,5 m niżej niż powierzchnia szosy. Osie sektorów ostrzału dwóch izb bojowych pokrywają drugi brzeg rzeki oraz jej bieg w stronę Gorzowa.

Elewacja bojowa schronu. Płyta stalowa 10P7 została wzmocniona żelbetowym płaszczem. Strzelnicę oraz otwór obserwacyjny opatrzono profilem antyrykoszetowym.

By dostać się do wnętrza schronu, należało pokonać schody. Po ich przejściu znajdowało się na bezpośrednim zapolu schronu. Był to niewielki obszar, ograniczony z jednej strony ziemną skarpą, z drugiej elewacją obiektu. Było to z pewnością problematyczne rozwiązanie. Załoga bowiem mogła prowadzić obronę wejścia tylko w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Do wnętrza prowadziło jedno wejście, zamykane drzwiami 14P7. Pierwszym pomieszczeniem była niewielka śluza przeciwgazowa (1,1 x 1,8 m). Izba ta kontrolowana była przez żołnierza zajmującego stanowisko obrony wewnętrznej znajdujące się w korytarzu komunikacyjnym wewnątrz budowli. Do dziś odnajdziemy w śluzie przeciwgazowej zachowane sygnatury obiektu "Zw. 4a Baujahr 1937". Pomieszczenie to łączyło się z jedną izbą - izbą pogotowia. By się tam dostać, należało sforsować drzwi gazoszczelne typu 19P7. Izba była sporym pomieszczeniem, mieszczącym się w wymiarach ok. 4,15 x 3,40 m. Ślady na ścianach wskazują, że wypoczynek mogło tu znaleźć aż dwunastu żołnierzy. Pomieszczenie było wentylowane - znajdziemy tu ujścia systemu wentylacyjnego oraz ślady montażu wentylatora. Załoga miała również łączność telefoniczną oraz, poprzez rury głosowe, z obiema izbami bojowymi. Ponadto znajdowało się tu stanowisko bojowe flankujące bezpośrednie zapole obiektu. Wyposażone było w tarczę typu 48P8.

Izba załogi. Na ścianie, oprócz napisów eksploatacyjnych, czytelne są miejsca montażu podstawy pod wentylator (centrum kadru) oraz telefonu i baterii (po prawej).

Po pokonaniu przesuwnych drzwi gazoszczelnych typu 26P8, dostać się można było do korytarza komunikacyjnego, który pełnił funkcję śluzy. Tu znajdowało się stanowisko obrony wewnętrznej z tarczą stalową typu 57P8. Tu znajdowało się również wyjście ewakuacyjne.

Izba bojowa z płytą stalową 7P7.

Korytarz komunikacyjny prowadził natomiast do dwóch izb bojowych. W obu uzbrojenie stanowił ciężki karabin maszynowy MG 08. W obu załoga mogła liczyć na wentylatory. W jednej i drugiej łączność zapewniały rury głosowe. Oświetlenie stanowiły lampy karbidowe lub naftowe. Tu podobieństwa się kończyły. Izba bojowa bardziej narażona na ostrzał - prowadząca czołowy ogień na przeciwny brzeg rzeki - chroniona była płytą stalową typu 7P7 (grub. 10 cm). Broń była umieszczona na stoliku zamontowanym bezpośrednio na posadzce. Gabaryty tego pomieszczenia mieściły się w wymiarach: 2,2 x 2,0 m. Pomieszczenie bojowe mniej narażone na ostrzał - pokrywające ogniem bieg rzeki - było mniejsze: miało wymiary 2,0 x 2,0 m. Osłonę stanowiła tu skromniejsza płyta stalowa typu 10P7 (grub. 6 cm). By ją wzmocnić, budowniczy jej lico przykryli żelbetowym płaszczem, a strzelnica i otwór przeziernikowy opatrzone zostały profilami antyrykoszetowymi. Wewnątrz płyta wzmocniona była charakterystyczną żelbetową ławą, której nadano kształt litery "T". To na niej zamontowany był stolik, a na nim uzbrojenie.

Izba bojowa z płytą stalową 10P7.

Fortyfikacje w środowisku miejskim nie mają łatwo: narażone są na dewastację, kradzieże, "wysublimowanych" lokatorów. Na szczęście schron Zw. 4a ma swojego opiekuna - p. Krzysztofa Michalaka. Należy napisać to wprost: dzięki niemu schron stoi nienaruszony i wysprzątany do dzisiaj, i może cieszyć oko każdego, kto chciałby go zwiedzić! Za to należy się ogromny szacunek i wdzięczność! Osobiście jestem wdzięczny p. Krzysztofowi, nie tylko za to, że uchronił tak cenne pancerze, ale że podjął wysiłek ratowania napisów eksploatacyjnych, a te cenię sobie szczególnie.  Należy dodać, że w całym schronie zachowała się ich spora ilość! Warto podkreślić, że p. Krzysztof dba o obiekt, nie ingerując w jego strukturę (!). Schron posiada swoją stronę na Facebook'u: Zw 4A, na którą zapraszam!

Copyright by Krzysztof Motyl.

Ogromnie dziękuję p. Krzysztofowi Motylowi za udostępnienie świetnych rysunków schronu Zw. 4a oraz za ogrom informacji na jego temat!

Metryczka:

Schron bojowy dla dwóch karabinów maszynowych z izbą pogotowia Zw. 4a
Doppel- MG-Schartenstand Zw. 4a
Umocnienia: Pozycja Pomorska (Pommernstellung)
Odcinek: Czechów (Zechow)
Pancerze: 1x 14P7, 1x 19P7, 2x 16P7, 1x 7P7, 1x 10P7, 1x 26P8, 1x 48P8, 1x 57P8
Uzbrojenie: 2x MG 08
Odporność: B1
Rok budowy: 1937

Galeria: