"To skomplikowane" - tak lakonicznie można by podsumować historię potężnego placu budowy, jakim był przez cały okres swego funkcjonowania Front Forteczny Łuku Odry-Warty. Temat rejonu tzw. "Bramy Lubuskiej", czyli obszaru zamkniętego na północy przez Wartę oraz na południu i zachodzie przez Odrę, był dla niemieckiego sztabu wyjątkowy. To tędy wiodła najkrótsza droga pomiędzy polską granicą a stolicą Niemiec - Berlinem. Oczywistym było, że potencjalne natarcie polskich wojsk nie musi być skierowane bezpośrednio na Berlin. Natomiast tereny "Bramy Lubuskiej", po zajęciu ich przez Wojsko Polskie, mogły stać się dogodnym punktem wyjścia do odcięcia i opanowania niebezpiecznie wysuniętych rejonów Pomorza Zachodniego oraz Śląska. Stąd budowa umocnień na tym kluczowym kierunku szła niezwykle... powoli! Ba! Jak wskazuje B. Perzyk i J. Miniewicz* była wręcz celowo hamowana! Przez cały okres budowy zmieniały się koncepcje, a umocnienia Łuku Odry i Warty zyskiwały rozmaity wymiar. Początek budowy to Linia Niesłysz-Obra (Nischlitz-Obra Linie). W 1934 roku rozpoczęto budowę zapór hydrotechnicznych. Postanowiono oprzeć się o dolny bieg rzek Obry na północy, rzekę Ołobok oraz o ciąg południkowo rozmieszczonych jezior. W 1935 roku powstało dwanaście lekkich bojowych obiektów. Już wówczas Niemcy posiadali świadomość, iż są one niewystarczające. Jeszcze w tym samym roku rozpoczęto uzupełniać Linię o kolejne, tym razem cięższe konstrukcje. Wśród wybudowanych wówczas trzynastu schronów znalazł się schron, któremu nadano numer 516. Większość miłośników fortyfikacji zna go natomiast pod mianem Panzerwek 775.
Przykład projektów ciężkich schronów Linii Niesłysz-Obra, w tym eksplorowanego Pz. W. 775 (516), ukazuje całą złożoność kształtującej się wizji niemieckich fortyfikacji na przestrzeni lat 30. XX wieku... W 1933 roku została wydana instrukcja "Vorschrift für den Bau ständiger Befestigungsanlagen. Teil 3 - Betonbau und Panzerungen", która wprowadzała klasy odporności "A", "A1", "B", "B1" oraz "C"*. Natomiast w 1934 roku, w dokumencie "Erfahrungen der Baujahre 1933/1934. Besichtigungsbemerkungen", podsumowującym doświadczenia budowy umocnień z lat 1933-1934, zostało użyte sformułowanie "B.Bauten". Oznaczało ono konstrukcję o odporności w kategorii "B", które posiadało trzy główne zadania bojowe***. Również w 1934 roku powstają pierwsze ciężkie schrony w ramach wznoszenia Pozycji Pomorskiej. Rozpoczęła się ewolucja koncepcji dzieł obronnych, które posiadały wysoką odporność, a której celem wydawało się osiągnięcie samodzielności oraz możliwości walki okrężnej. Te ostatnie wymagania dotyczyły projektów, które określone zostały mianem "Werk".
I tak - eksplorowany przez nas Pz. W. 775 (516) - był projektem, który można określić pośrednim ogniwem pomiędzy tym, czym był "B.Bauten" a tym, czym miał być "B-Werk". Schronowi wyznaczono w ramach Nischlitz-Obra Linie ważne zadanie: ulokowano go na wzniesieniu, na północ od Jeziora Paklicko Małe. Jego zadaniem była obrona skraju wsi Wysoka oraz przede wszystkim - obrona przeprawy przez kanał taktyczny nr 720****. Mimo sporych gabarytów - schron posiadał dwie kondygnacje oraz pokaźną powierzchnię użytkową - i odporności w kategorii "B", uzbrojenie nie było szczególnie imponujące. Obiekt wyposażono w stanowiska bojowe w pancernej kopule 6-strzelnicowej typu 20P7 z dwoma karabinami maszynowymi MG 34, pancerną kopułę 3-strzelnicową typu 2P7 z jednym karabinem maszynowym MG 08 oraz w izbie bojowej z płytą stalową 7P7, flankującej zapole. Ponadto schron posiadał garaż dla działka ppanc. Pak 35/36. Miało ono być użyte na odpowiednio przygotowanej pozycji polowej. Już tutaj widać, że Pz. W. 775 (516) nie był jedynie konstrukcją typu "B.Bauten". Mógł jednocześnie wypełniać cztery zadania, biorąc pod uwagę zaangażowanie każdego ze stanowisk bojowych.
Warto wspomnieć o tym, iż niestety do dziś zachowała się z powyżej wymienionych pancerzy jedynie płyta stalowa 7P7. Przyglądając się stanowisku, gdzie została ona zastosowana, warto zwrócić uwagę na to, iż różni się ono od tych, w które wyposażeni zostali młodsi sąsiedzi (np. Pz. W. 772 lub Pz. W. 773). Elewacja nad stanowiskiem bojowym oraz ulokowanym obok niego wejściem pozbawiona była charakterystycznego okapu. Płyta zamontowana została w niszy, a jej płaszczyzna licuje z powierzchnią ściany. Brakowało tu wzmacniającego płytę betonowego płaszcza. Front płyty został wzmocniony jedynie żelbetowym przedpiersiem. Wracając do kwestii obecnego stanu Pz. W. 775 (516) - szczególną ostrożność należy zachować przy niczym ne zabezpieczonym szybie kopuły 20P7!
Czy zatem Pz. W. 775 (516) był konstrukcją zasługującą na miano B-Werk'a? Żeby odpowiedzieć na to pytanie zlustrujmy wnętrza schronu. Do środka dostać się można było na dwa sposoby. Jedno z wejść prowadziło, poprzez pomieszczenie z dołem-pułapką i izbę degazacyjną bezpośrednio do wartowni. Drugie to garaż dla działka ppanc. Garaż był wydzieloną częścią schronu. Od bloku wejściowego dzieliło go również pomieszczenie z dołem-pułapką. Górna kondygnacja - podobnie jak w późniejszych konstrukcjach - podporządkowana była zadaniom bojowym. Izby bojowe, pomieszczenia pogotowia, izba dowódcy oraz łączności wypełniają większość górnego poziomu. Zaplecze socjalne stanowiły umywalnie z toaletami oraz, poniekąd niezbędna podczas prowadzenia walki, niewielka izba opatrunkowa.
Obecnie duża część górnej kondygnacji jest zniszczona. Szczególnie niebezpieczne są zalane doły-pułapki, których głębokość sięga ok. 2 m, a które trzeba pokonać, by dostać się do środka. Poruszanie się po górnej kondygnacji, szczególnie w rejonie klatki schodowej i korytarza komunikacyjnego, może mniej doświadczonemu eksploratorowi nastręczyć sporo problemów - część posadzki jest po prostu zniszczona! Nieostrożność może skutkować upadkiem na zagruzowaną i zalaną posadzkę dolnej kondygnacji!
Niewielka i prosta w konstrukcji klatka schodowa prowadziła na dolny poziom. Kondygnacja ta przetrwała w lepszym stanie. Niestety jej eksploracja jest obecnie niezwykle trudna i wymaga odpowiedniego przygotowania! Całość pomieszczeń jest w dużym stopniu zalana. Poziom wody waha się od ok. 1,00 do ok. 1,30 m! Poziom jest na tyle wysoki, a woda na tyle mętna, że zupełnie niewidoczna jest posadzka i otwory w jej powierzchni. Poruszania się nie ułatwia zalegający muł oraz duże ilości gruzu i złomu. Jeśli zdecydujesz się mimo to na eksplorację dolnej kondygnacji Pz. W. 775 (516) - zachowaj ostrożność większą niż zwykle! I pamiętaj: ja Ci to odradzam!
Dolna kondygnacja mocno przypominała te, które znaliśmy z wielu istniejących B-Werk'ów. Odnajdziemy tu pomieszczenia związane z zapleczem socjalnym. Schron posiadał kuchnię ze spiżarnią. Na dolnej kondygnacji ulokowano aż trzy izby załogi, z miejscami wypoczynku dla 27 żołnierzy. Wreszcie duża część tej kondygnacji dolnej to zaplecze techniczne. Panzerwerk posiadał jednokondygnacyjną maszynownię z filtrownią, pomieszczenia ze zbiornikami wody i paliwa, wreszcie pomieszczenie z pompami i ujęciem wody w postaci studni głębinowej.
Pz. W. 775 (516) został wzniesiony na przełomie lat 1935-1936. Szybko został włączony w strukturę nowo powstającej linii umocnień, jaką był Front Forteczny Łuku Odry-Warty. W 1939 roku znalazł się na drugiej linii. Zapewne w czasie, gdy wylewano jego kolejne warstwy betonu, w sztabie niemieckim kształtowały się wymagania stawiane projektom B-Werk'ów. W 1936 roku uważano, że B-Werk by mógł prowadzić obronę okrężną i być dziełem samodzielnym, powinien być uzbrojony w co najmniej dwa karabiny maszynowe w kopule 6-strzelnicowej, moździerz motorowy M 19 oraz małą kopułę obserwacyjną*****. Ponadto - wszak B-Werk miał być obiektem samodzielnym - konstrukcja powinna posiadać odpowiednie zaplecze socjalno-techniczne, gdzie na czoło wysuwa się maszynownia oraz izba łączności. Pz. W. 775 (516) prawie wypełniał te wymagania. "Prawie" czyni wielką różnicę! W przypadku omawianego schronu przede wszystkim rzuca się brak możliwości prowadzenia obrony okrężnej. Dużym niedomaganiem schronu był również brak izby obserwatora. Natomiast zaplecze techniczne oraz socjalne sprawiało, że - przynajmniej teoretycznie - schron mógł prowadzić "samotną" walkę.
Na koniec trzeba zaznaczyć, że idea "B-Werk'u" nie skończyła się krystalizować w 1936 roku! Kształtowano ją dalej, aż do 1939 roku! Wówczas uznano, że B-Werk to... ślepa uliczka!
Za pomoc dziękuję: Dariusz Pstuś/4 Historie oraz Filip Bandurski/End of the road!
Metryczka:
| Umocnienia: | FFOWB/Nischlitz-Obra Linie (MRU/Linia Niesłysz-Obra) |
| Uzbrojenie: | 2x MG 08, 2x MG 34, 1x armata ppanc. Pak 35/36 |
| Pancerze: | 1x 2P7, 1x 7P7, 1x 20P7, 3x tarcze ze strzelnicą |
| Odporność: | B |
| Rok budowy: | 1935/36 |
Galeria:
*B. Perzyk, J. Miniewicz, "Międzyrzecki Rejon Umocniony 1934-1945, Warszawa 1993, s. 11.
**J. Biesiadka, "Formy niemieckiej fortyfikacji stałej w latach 1933-1938" [w:] "Międzyrzecki Rejon Umocniony. 80 lat zabytku architektury obronnej", red. G. Urbanek, Pniewo 2013, s. 101.
***darecki, Tutaj nie sposób nie zgodzić się z Arkadym. Przeglądnąłem sobie na szybko trzy dokumenty:... [w:] Fortyfikacje niemieckie, Typologia obiektów, B-Werk, Historia Vita Memoriae [online] 08.11.2016, dostępny w: http://www.forum.4historie.pl/viewtopic.php?t=2206&postdays=0&postorder=asc&highlight=b-werk&start=10, dostęp: 13.11.2020.
****M. Marciniak, "Hydrotechnika w fortyfikacjach Łuku Odry-Warty" [w:] "Międzyrzecki Rejon Umocniony. 80 lat zabytku architektury obronnej", red. G. Urbanek, Pniewo 2013, s. 23.
*****J. Biesiadka, "Formy niemieckiej fortyfikacji stałej...", s. 104-105.
![Tapeta FORTYFIKACJE z kalendarzem na pulpit [wrzesień 2016]](https://www.fortyfikacje.xyz/cache/mod_bt_contentslider/0b4c9aa76f701286d6e379fe6e27c091-2016_08_kalendarz_fortyfikacje_head.jpg "Tapeta FORTYFIKACJE z kalendarzem na pulpit [wrzesień 2016]")
![Tapeta FORTYFIKACJE z kalendarzem na pulpit [STYCZEŃ 2019]](https://www.fortyfikacje.xyz/cache/mod_bt_contentslider/8e444a773a292ab226262235064d0931-2019_01_kalendarz_fortyfikacje_head.jpg "Tapeta FORTYFIKACJE z kalendarzem na pulpit [STYCZEŃ 2019]")
![Tapeta FORTYFIKACJE z kalendarzem na pulpit [MAJ]](https://www.fortyfikacje.xyz/cache/mod_bt_contentslider/75654580fb5319056672150b75db9d95-2020_05_kalendarz_fortyfikacje_head.jpg "Tapeta FORTYFIKACJE z kalendarzem na pulpit [MAJ]")
![Tapeta FORTYFIKACJE z kalendarzem na pulpit [MARZEC 2018]](https://www.fortyfikacje.xyz/cache/mod_bt_contentslider/f2e5ee76b583f89bce655f09017ed802-2018_03_kalendarz_fortyfikacje_head.jpg "Tapeta FORTYFIKACJE z kalendarzem na pulpit [MARZEC 2018]")
